مدیریت زنجیره تأمین (SCM) به چه معناست؟

مدیریت زنجیره تأمین (Supply Chain Management)، در راستای تقویت شرکت­‌ها جهت به دست آوردن مواد لازم برای ایجاد یک محصول یا خدمات و تحویل آن به مشتری مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله، نحوه­‌ی استفاده بهینه از استراتژی مدیریت زنجیره تامین را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

مدیریت زنجیره تأمین چیست؟

مدیریت زنجیره تأمین (SCM) فرآیند و فعالیت تأمین مواد اولیه یا اجزای سازمانی است که شرکت برای ایجاد یک محصول یا خدمات و ارائه آن به مشتریان نیاز دارد. هدف مدیریت زنجیره تأمین، بهبود عملکرد زنجیره تأمین است. به بیان دیگر اطلاعات به موقع و دقیق زنجیره تأمین به تولیدکنندگان این امکان را می­‌دهد تا فقط محصول قابل فروش را تولید و ارسال کنند. سیستم­‌های زنجیره تأمین موثر به تولیدکنندگان و خرده‌فروشان کمک می‌­کنند تا فعالیت اضافی را کاهش دهند. این امر هزینه تولید، حمل و نقل، بیمه و ذخیره سازی کالاهایی را که قابل فروش نیستند، کاهش می­‌دهد. ۶ جزء اصلی این فرایند عبارتند از:

• برنامه‌ریزی
• یافتن منابع مناسب
• تولید
• توزیع کالا
• پشتیبانی
• ارزیابی نهائی

برنامه‌ریزی: شرکت­‌ها باید تمام منابع مورد نیاز در راستای تأمین تقاضای مشتری برای دریافت محصول یا خدمات خود را برنامه‌­ریزی و مدیریت کنند. آن‌ها همچنین باید زنجیره تأمین را طراحی نموده و سپس تعیین کنند که از کدام معیارها استفاده خواهند کرد تا اطمینان حاصل شود که زنجیره تأمین کارآمد و موثر است.

یافتن منابع مناسب: منظور از این مهم، همان تأمین‌کنندگانی هستند که شرکت­‌ها برای تهیه کالا و خدمات مورد نیاز برای تولید محصول خود انتخاب می­‌کنند. پس از عقد قرارداد، مدیران زنجیره تأمین از فرآیندهای مختلفی برای نظارت و مدیریت روابط میان دو طرف بهره می­‌برند. فرآیندهای اصلی این بخش شامل سفارش، دریافت، مدیریت موجودی کالا و تأیید مجوز پرداخت‌­های تأمین‌کننده می­‌باشد.

تولید: مدیران زنجیره تأمین، فعالیت‌­های لازم برای پذیرش مواد اولیه، تولید محصول، آزمایش کیفیت، بسته‌­بندی، حمل و نقل و برنامه تحویل را همواره جزو اصول مهم در نظر دارند. بیشتر شرکت‌­ها کیفیت، میزان تولید و بهره‌­وری کارگران را مورد ارزیابی قرار می­‌دهند تا اطمینان حاصل کنند که شرکت محصولاتی مطابق با استانداردهای مورد قبول بازار تولید می­‌کند.

توزیع کالا: این امر که معمولاً لجستیک (Logistic) نامیده می­‌شود، شامل هماهنگی سفارشات مشتری، تعیین زمان تحویل، ارسال بار، صورتحساب مشتری و دریافت پرداختی‌­ها می‌باشد. این بخش به وسایل نقلیه برای ارسال محصول به مشتریان متکی است. بسیاری از سازمان­‌ها بخش­‌های زیادی از فرآیند تحویل را به سازمان‌‌های متخصص واگذار می­‌کنند، به خصوص زمانی که محصول به بررسی­‌های خاصی نیاز دارد.

پشتیبانی: تأمین‌کننده به یک شبکه پاسخگو و انعطاف‌پذیر برای بازگرداندن محصولات معیوب، مازاد یا ناخواسته نیاز دارد. اگر محصول معیوب بوده یا مطابق استانداردهای مد نظر مشتری نباشد و یا مازاد آنچه سفارش داده شده،‌ به مشتری تحویل داده شود ، باید برای بررسی به انبار برگردد.

ارزیابی نهائی: برای کارایی بیشتر، زنجیره تأمین به نظارت بر اطلاعات در سراسر زنجیره و اطمینان از انطباق با همه مقررات نیاز دارد. فرآیندهای این مرحله شامل امور مالی، منابع انسانی، فناوری اطلاعات، امکانات، مدیریت پورتفولیو، طراحی محصول، فروش و تضمین کیفیت هستند.

نمونه‌های مدیریت زنجیره تأمین

دو شرکت والمارت (Walmart) و P&G از اواخر دهه ۱۹۸۰ شروع به کار کردند و از جمله نمونه‌­های کلاسیک همکاری در زنجیره تأمین به شمار می­‌روند. قبل از شروع کار، این دو شرکت برای اتصال زنجیره تأمین خود، با خرده فروشان و تولیدکنندگان اطلاعات کمّی را به اشتراک گذاشتند و نتیجه حاصله این بود که به اشتراک گذاری اطلاعات، هزینه­‌ها را کاهش می­‌دهد. به این ترتیب سایر خرده فروشان تمایل بیشتری برای بررسی این راه‌حل نوین نشان دادند. در اوایل دهه ۱۹۹۰ نیز  والمارت سیستم Retail Link خود را رسمیت بخشید و خرده فروشان دیگری را به زنجیره کاری خود اضافه نمود.

چرا مدیریت زنجیره تأمین مهم است؟

در طول ۲۰ سال گذشته، زنجیره­‌های تأمین میان تولیدکنندگان و خرده‌فروشان بیشتر ار قبل به هم پیوند خورده است. در بسیاری از صنایع، خرده فروشی موجب افزایش سفارشات به تولیدکنندگان می­‌شود. تولیدکنندگانی که دارای زنجیره تأمین دقیق و به موقع هستند، می‌­توانند با فروش محصولات، قفسه­‌های خرده‌فروشی را به طور مداوم در اختیار داشته باشند. با افزایش همکاری و تأمین اطلاعات به موقع از طرف شرکای زنجیره تأمین، به شرکت­‌ها این امکان داده شد تا از ابزارهای تحلیلی پیشرفته برای بهبود بیشتر نتایج استفاده کنند.

سه نمونه از این ابزارها عبارتند از:

• شناسایی مشکلات احتمالی قبل از بروز آن‌ها: وقتی کالائی به صورت مکرر از طرف مشتری مرجوع می­‌شود، زنگ خطر بزرگی برای تولید کننده به صدا در می­‌آید. موفق‌ترین تولیدکنندگان آن‌هایی هستند که ناامید شدن خریدار را پیش از آنکه اتفاق بیفتد، پیش­‌بینی می‌­کنند و کالای جایگزین دیگری برای راضی نگه داشتن او ارائه می‌دهند.

• بهینه‌سازی قیمت به صورت پویا: محصولات فصلی، به ویژه محصولات مربوط به فشن و مُد، ماندگاری محدودی دارند. هر کسی که در پایان فصل حراج نگذارد، مجبور به تخلیه انبار و یا فروش با تخفیف بیشتر خواهد شد. شرکت­‌های هواپیمایی، هتل‌ها و سایر شرکت­‌ها همواره قیمت­‌ها را به صورت پویا تنظیم می­‌کنند تا تقاضای بیشتری را برآورده نمایند. اگرچه این مسئله در مورد پوشاک و سایر محصولات که عرضه آن‌ها بسیار متفاوت است دشوارتر خواهد بود، اما تکنیک‌­های مشابه می­‌توانند حاشیه­‌های کار را بهبود بخشند.

• بهبود وضعیت موجودی کالا برای تحویل: شرکت‌ها با استفاده از ابزارهای تحلیل بر اساس پیش‌بینی فروش، سفارشات و تحویل به موقع مواد اولیه، مشتری را به صورت پویا نگه می­‌دارند و کار را با برنامه‌ریزی پیش می‌برند. تولیدکنندگان می‌توانند هنگام تحویل سفارش، تاریخ تحویل محصول را تأیید کنند و به طور قابل توجهی تعداد سفارشات بی‌نتیجه را کاهش دهند.

زنجیره تأمین گسترده چیست؟

زنجیره تأمین گسترده شامل کلیه شرکت­‌هایی است که در تولید یک کالا مشارکت دارند. این بدان معنی است که زنجیره تأمین گسترده، شامل تأمین‌کنندگانِ تأمین کنندگان و همچنین مشتریانِ مشتریان شما می­‌باشد. هنگامی که شرکت‌ها با مشکلات زنجیره تأمین روبرو می‌شوند، اقدام اولیه با خبر شدن از وضعیت تأمین کنندگان اصلی است.

به عبارت دیگر سازمان­‌هایی که زنجیره تأمین گسترده را زیر نظر دارند، این امکان را خواهد داشت که هنگام بروز مشکل از طریق تأمین‌کننده اصلی پیگیر و پاسخ­گو باشند. به عنوان مثال، اگر یک کلاه بیس بال محبوب از سازنده در دسترس نباشد، واکنش طبیعی مدیر فروشگاه تماس با سازنده است. با این حال، اگر خرده‌فروش زنجیره تأمین گسترده را کنترل کند، مدیر فروشگاه می­‌داند که تولید کننده در تولید قطعه‌­ای از کالا دچار مشکل شده است. اگر قطعه به سرعت در اختیار تولید کننده قرار نگیرد، خرده فروش وقت دارد تا به دنبال تأمین کننده دیگری باشد.

تأثیر جهانی شدن بر زنجیره تأمین چیست؟

۲۵ سال پیش، یکی از مهم­‌ترین دلایلی که شرکت­‌ها زنجیره تأمین جهانی را ایجاد کردند، بهره­‌مندی از صرف هزینه کمتر در سایر کشورها بود. به طور کلی، تنظیم بیش از حد هزینه حمل و نقل ناشی از تولید از راه دور نسبتاً آسان شد. با این حال، مدیریت هزینه­‌ها همواره در حال تغییر است، زیرا دستمزد در کشورهای کم هزینه در حال افزایش می‌باشد. از طرفی روند بهبود یافته و رباتیک دهه­‌های اخیر اجازه می­‌دهد تا کارخانه­‌ها با تعداد بسیار کمتری کارگر کار کنند و البته شرکت­‌های محلی تقریباً در هر صنعت به رقبای قدرتمند تبدیل می­‌شوند.

یکی از مزایای زنجیره تأمین جهانی، توانایی پراکندگی ثبت اختراعات و سایت‌­های تولیدی در سراسر جهان بوده است. این امر به شرکت‌­ها امکان می­‌دهد سود خود را در کشورهایی که مالیات شرکتی کمی دارند اعلام کنند. با این حال، بسیاری از این ترتیبات به چالش کشیده می­‌شوند. در سال ۲۰۱۶، کمیسیون اروپا به شرکت اپل دستور داد که به ایرلند ۱۳ میلیارد یورو به عنوان مالیات عقب مانده پرداخت کند و حکم کرد که قرارداد مالیاتی اپل با ایرلند به معنای کمک­‌های غیرقانونی دولتی است. رئیس ضد انحصاری اتحادیه اروپا، مارگرت وستاگر، اخیراً تحقیق درباره اقدامات مالیاتی شرکت آمازون در اروپا را نیز آغاز کرده است. گوگل و سایر شرکت­‌های فناوری نیز توسط اتحادیه اروپا مورد بررسی قرار می‌­گیرند.

چگونه قوانین و مقررات، زنجیره تأمین جهانی را پیچیده می‌کنند؟

طی چند سال گذشته، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و سایر کشورها، الزامات جدید گزارش­‌دهی را برای شرکت­‌های بزرگی که محصولات فیزیکی تولید یا اداره می­‌کنند، ایجاد کرده­‌اند. این شرایط گزارش­‌دهی، حتی اگر شرکت برای مدیریت زنجیره تأمین خود شخص ثالثی را درگیر کند نیز می‌تواند اعمال شود. رعایت این مقررات نیاز به سیستم‌های بسیار قوی SCM دارد که مدیریت زنجیره تأمین را دشوار می‌­کنند.

به قوانین زیر توجه کنید:

• آیین نامه محصولات ایمن مصرف کننده در کالیفرنیا بخشی از قانون شیمی سبز آن ایالت بوده و شامل محصولاتی است که حاوی “ماده شیمیایی نگران کننده” یا Chemical of Concern هستند. تولیدکنندگان، واردکنندگان، مونتاژ کنندگان و خرده فروشان باید محصولات بالقوه خطرناک را به اداره کنترل مواد سمی گزارش دهند و نحوه استفاده محدود از آن را رعایت کنند.

• مقررات اتحادیه اروپا، درباره ارزیابی، ثبت، میزان مجاز استفاده و محدودیت مواد شیمیایی (REACH) شامل هر نوع ماده شیمیایی در رنگ، لباس، محصولات الکترونیکی، مبلمان و غیره که ممکن است خطرناک باشد، مواردی را در نظر گرفته است. شرکت­‌های تولید کننده یا فروشندگان محصولات در اتحادیه اروپا با یک ماده شیمیایی محدود، باید به آژانس شیمی اروپا نشان دهند که محصول ارائه شده برای فروش بی‌خطر است.

• قانون محصولات ایمن کودکان واشنگتن در ایالت واشنگتن از تولیدکنندگان محصولات کودک خواسته است که در صورت استفاده از فرمالدهید، بنزین یا سایر “مواد شیمیایی نگران‌کننده برای کودکان” در بسته‌بندی محصول، حتما این مورد را اعلام کنند.

مقررات مشابهی در دانمارک، چین، آفریقای جنوبی، مالزی و سایر کشورها در حال ظهور است و تقریباً همه آن‌ها بر ایمن نگه داشتن محصولات تمرکز دارند. متأسفانه، فرایندهای اجرایی هماهنگ نیستند.

چگونه می‌توان زنجیره تأمین را سنجید و بر آن نظارت کرد؟

زنجیره‌­های تأمین به روش‌­های مختلف سنجیده می­‌شوند. معیارها به افراد کمک می­‌کنند تا روی مهم‌ترین فعالیت‌­ها تمرکز کرده و فرایندهای موجود را بهبود بخشند. معیارهای مهم از انطباق نظارتی، ایمنی یا تعهدات قراردادی پشتیبانی می‌کنند. سایر معیارها راندمان کاری و خدمات را کنترل نموده و بهبود می‌­بخشند و سود بیشتری را به همراه می‌آورند. زنجیره‌های تأمین به معیارهای مختلفی متکی هستند. معیارهای متداول عبارتند از:

• سفارشات عالی: درصدی از سفارشات بدون خطا
• زمان چرخه تولید تا پول نقد: تعداد روزهای بین پرداخت مواد اولیه و پرداخت هزینه محصول نهایی
• زمان چرخه سفارش: از زمان دریافت سفارش تا تحویل محصول
• نرخ تأمین: درصدی از سفارشاتی که طبق سفارش اول محموله، تحویل داده می‌­شوند.

در حقیقت صدها معیار سنجش زنجیره تأمین وجود دارد. یافتن موارد مناسب برای صنعت و کسب و کار شما، یک هنر است.

بلاکچین و قراردادهای هوشمند چه تاثیری در زنجیره تأمین دارند؟

با تکیه بر قراردادهای هوشمند می‌­توان بدون واسطه به فعالیت خود پرداخت. به بیان دیگر هدف قرارداد هوشمند کاهش زمان و هزینه اجرای قرارداد با تعریف دقیق شرایط قرارداد است. این امر وکلا، دفاتر اسناد رسمی و سایر واسطه‌­های موجود را کنار گذاشته، ذخیره و اداره اسناد قانونی را تسهیل می‌­کند. این در حالی است که روش‌های سنتی با تکیه بر فرایندهای کاغذی سرعت کار را پایین آورده‌اند. در این حالت بلاکچین مشکلات پیش رو را به صورت دیجیتالی و با استفاده از کدهای رایانه‌­ای تسهیل می‌کند.

سخن آخر

با تغییر شرایط زندگی سنتی به زندگی مدرن، بهترین راه برای پیشرفت، هماهنگی با اصول و قواعد به روز و دریافت اطلاعات جدید از حوزه کاری مربوط به فعالیت ماست. شناخت شیوه‌­های مدیریتی محلی و جهانی در پیشبرد و تسهیل اهداف کاری ما تاثیر بسزایی خواهند داشت.