بسیاری از افراد هنوز هم با شنیدن عبارت «هوش مصنوعی»، به یاد فیلم‌های علمی تخیلی می‌افتند، اما با توسعه هوش مصنوعی و رواج آن در زندگی روزمره، چنین تصوری روز به روز در حال کاهش است. امروزه هوش مصنوعی یکی از لوازمی است که اکثر افراد در خانه از آن استفاده می‌کنند؛ مانند دستیار صوتی و مجازی ساخته‌شده توسط آمازون، یعنی الکسا.
با وجود اینکه رواج استفاده از هوش مصنوعی میان عموم مردم یک پدیده جدید است، ایده‌پردازی و توسعه‌ی آن از سال‌ها پیش شروع شده است. حوزه مدرن هوش مصنوعی در سال ۱۹۵۶ به وجود آمد، اما چندین دهه طول کشید تا پیشرفت چشمگیری در جهت توسعه یک سیستم هوش مصنوعی به دست آید.
در کسب و کارها، هوش مصنوعی کاربردهای گسترده‌ای دارد. بیشتر ما به طور روزمره به اشکال مختلف با هوش مصنوعی ارتباط برقرار می‌کنیم. هوش مصنوعی چه در معمولی‌ترین و چه در شگفت‌آور‌ترین حالت خود، در حال حاضر تقریباً هر فرآیند کسب و کاری در هر صنعت را دچار تحول کرده است. هم‌زمان با توسعه فناوری هوش مصنوعی، استفاده از آن برای کسب و کارهایی که تمایل دارند در عرصه رقابت برتری خود را حفظ کنند به یک ضرورت تبدیل شده است.
هوش مصنوعی چیست؟
قبل از بررسی تأثیر فناوری هوش مصنوعی بر دنیای کسب و کار، بهتر است ابتدا به معنی آن بپردازیم. “هوش مصنوعی” به هر نوع نرم‌افزار رایانه‌ای گفته می‌شود که به فعالیت‌هایی مختص انسان از جمله یادگیری، برنامه‌ریزی و حل مسئله می‌پردازد. برای درک اینکه چه نوع هوش مصنوعی در کسب و کار به کار می‌رود، باید وارد جزئیات بیشتری شویم.
یادگیری ماشین
یادگیری ماشین یکی از متداول‌ترین انواع هوش مصنوعی است که برای اهداف کسب و کار استفاده می‌شود. یادگیری ماشین در درجه اول برای پردازش سریع مقدار زیادی از داده استفاده می‌شود. این نوع هوش مصنوعی، نوعی الگوریتم است که به نظر می‌رسد با گذشت زمان “یاد می گیرد” و هرچه کارهای بیشتری انجام دهد در انجام آن‌ها ماهرتر می‌شود. هرچه داده‌های بیشتری را به الگوریتم یادگیری ماشین بدهید، مهارت آن بیشتر می‌شود. یادگیری ماشین برای قرار دادن انبوهی از داده ها – که به طور فزاینده‌ای توسط دستگاه‌های متصل و اینترنت از بین می‌رود – در یک زمینه قابل هضم برای انسان مفید است.
به عنوان مثال، اگر مدیریت یک کارخانه را بر عهده دارید، ماشین آلات شما احتمالاً به شبکه‌ای متصل هستند. آن‌ها یک جریان ثابت از داده را در مورد عملکرد، تولید و موارد دیگر به یک نقطه مرکزی می‌رسانند. تعداد این داده‌ها آنقدر زیاد است که انسان هرگز نمی‌تواند آن‌ها را تنظیم و مدیریت کند. یادگیری ماشین می‌تواند با شناسایی داده‌ها، الگوها و ناهنجاری‌ها را به سرعت هنگام تجزیه و تحلیل داده‌ها تشخیص دهد. اگر ماشینی در کارخانه شما با ظرفیت کمتری کار می‌کند، یک الگوریتم یادگیری ماشین می‌تواند آن را شناسایی کند تا تصمیمات لازم جهت تعمیر ماشین مورد نظر گرفته شود.
اما فناوری یادگیری ماشین نیز بسیار گسترده است. توسعه شبکه‌های عصبی مصنوعی (شبکه‌ای به هم پیوسته از گره‌های هوش مصنوعی) موجب پیدایش چیزی شده است که به عنوان “یادگیری عمیق” شناخته می شود.
یادگیری عمیق
یادگیری عمیق یک نسخه پیچیده‌تر از یادگیری ماشین است که به شبکه های عصبی متکی است. یادگیری عمیق برای انجام کارهای پیچیده‌تر، مانند تشخیص تقلب و جعل، بسیار مهم است. این سیستم می‌تواند با تجزیه و تحلیل هم‌زمان طیف وسیعی از فاکتورهای مختلف این کار را انجام دهد. به عنوان مثال، در اتومبیل‌هایی که به خودی خود رانده می‌شوند، باید فاکتورهای مختلفی شناسایی و تحلیل شده و نسبت به آن‌ها واکنش نشان داده شود. از الگوریتم یادگیری در این گونه اتومبیل‌ها استفاده می شود. این الگوریتم، اطلاعاتی که توسط حسگرهای ماشین کسب شده را جمع آوری می‌کند؛ مانند فاصله اجسام با ماشین، سرعت حرکت آن‌ها و پیش‌بینی مکان آن‌ها در ۵-۱۰ ثانیه‌ی آینده. تمام این اطلاعات در کنار هم محاسبه می‌شوند تا به یک ماشین اتوماتیک در گرفتن تصمیماتی مانند زمان تغییر مسیر کمک کنند.
از فناوری یادگیری عمیق در کسب و کار به طور گسترده‌ای استقبال شده و به احتمال زیاد به مرور استفاده از آن در میان عموم مردم افزایش یابد. توانایی الگوریتم‌های یادگیری ماشین که قدیمی‌تر هستند، پس از جذب مقدار مشخصی از داده رو به افول می‌گذارد اما یادگیری عمیق با دریافت اطلاعات بیشتر، عملکرد خود را بهبود می‌بخشد. این باعث می‌شود فناوری یادگیری عمیق بسیار مقیاس‌پذیرتر و دقیق‌تر باشد. حتی می‌توان گفت یادگیری عمیق نسبت به فناوری‌های دیگر بسیار مستقل‌تر است.
هوش مصنوعی و کسب و کار امروز
هوش مصنوعی بیش از آنکه به عنوان جایگزینی برای هوش و نبوغ انسان به کار رود، نوعی پشتیبان تلقی می‌شود. اگرچه هوش مصنوعی در حال حاضر برای انجام کارهای عادی در دنیای واقعی به مشکل بر می‌خورد، اما در پردازش و تجزیه و تحلیل انبوه داده‌ها بسیار سریع‌تر از مغز انسان عمل می‌کند.
امیرحسین، بنیانگذار و مدیرعامل شرکت یادگیری ماشین SparkCognition می‌گوید: “هوش مصنوعی نوعی از نرم‌افزار است که به تنهایی تصمیم‌گیری می‌کند. این فناوری حتی در شرایطی که توسط برنامه‌نویسان پیش‌بینی نشده است قادر به تصمیم‌گیری است. هوش مصنوعی در مقایسه با نرم‌افزارهای قدیمی از توانایی تصمیم‌گیری در مقیاس وسیع‌تری برخوردار است.”
این ویژگی ها باعث می‌شوند هوش مصنوعی در بسیاری از صنایع ارزشمند واقع شود، چه جهت انجام یک وظیفه معمولی مانند کمک به مسیریابی بازدیدکنندگان و کارکنان یک شرکت یا دانشگاه، چه نظارت بر توربین‌های بادی جهت پیش‌بینی ایرادات احتمالی و تصمیم‌گیری برای زمان تعمیر آن‌ها.
یادگیری ماشین غالباً در سیستم‌هایی استفاده می‌شود که مقادیر زیادی داده را به دست می‌آورند. به عنوان مثال، سیستم‌های مدیریت انرژی هوشمند داده‌های به دست آمده از حسگرهای اجسام مختلف را جمع‌آوری می‌کنند، سپس داده‌ها توسط الگوریتم‌های یادگیری ماشین به صورت متن درآمده و برای درک بهتر میزان مصرف انرژی به نیروی انسانی تحویل داده می‌شوند.
حسین می‌گوید: “هوش مصنوعی در هنگام جستجو برای مشکلات امنیتی احتمالی در سیستم دفاعی کامپیوترها نیز ضروری است. به دلیل وجود پیچیدگی بسیار، داشتن متخصصان امنیت سایبری برای بررسی این مشکلات کافی نیست. هوش مصنوعی در اینجا نیز نقشی کلیدی دارد.”
آینده هوش مصنوعی
با در نظر گرفتن تمام آنچه گفته شد، چگونه ممکن است از هوش مصنوعی در آینده استفاده شود؟ پیش‌بینی چگونگی پیشرفت این فناوری دشوار است، اما می‌بینیم که پردازش وظایف معمولی روز به روز برای کامپیوترها نیز آسان‌تر می‌شود. این بدان معناست که ربات‌ها در آینده و در زندگی روزمره بسیار مفید واقع خواهند شد.
راسل گلنیستر ، مدیرعامل و بنیانگذار Curation Zone، می‌گوید: “هوش مصنوعی تبدیل به چیزی شده است که زمانی غیرممکن فرض می‌شد، مانند اتومبیل‌هایی که بدون نیاز به راننده، حرکت کنند. وجود این اتومبیل‌ها فقط به دلیل دسترسی به داده‌ها و پردازنده‌های گرافیکی سریع، ممکن شده است. برای آموزش اتومبیل‌های بدون راننده، مقدار زیادی داده دقیق لازم است و سرعت انجام آموزش مهم است. پنج سال پیش، پردازنده‌ها بسیار کند بودند، اما تولید پردازنده‌های گرافیکی سریع همه این امور را ممکن ساخته است.”
بنیانگذار و مدیر فناوری شرکت Nara Logics، دکتر ناتان ویلسون، گفته است که هوش مصنوعی فعالیت‌های روزمره ما را تا چند سال آینده به کل دچار تحول خواهد کرد. ویلسون پیش‌بینی می‌کند که مثلا در یک رستوران می‌توان از هوش مصنوعی برای تصمیم‌گیری در مورد انتخاب موسیقی براساس علاقه مهمانان حاضر استفاده کرد. هوش مصنوعی حتی می‌تواند ظاهر کاغذ دیواری را بر اساس سلیقه‌ی مخاطب تغییر دهد.
دکتر حسین رهنما، بنیانگذار و مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی Flybits، پیش‌بینی می‌کند که هوش مصنوعی، فناوری دیجیتال را از شکل دو بعدی و محصور در صفحه که ما به آن عادت کرده‌ایم خارج می‌کند. او می‌گوید در آینده نه چندان دور، محیط رابط کاربری در فضای فیزیکی اطراف فرد ظاهر خواهد شد.
رهنما همچنین می‌گوید: “ما همیشه برای انجام بازی یا تعامل با یک صفحه وب یا خواندن کتاب الکترونیکی بر نمایشگر دو بعدی تکیه داشته‌ایم. آنچه اکنون با کمک هوش مصنوعی اتفاق می‌افتد این است که صفحه نمایش رابط اصلی کاربر نخواهد بود، بلکه رابط کاربری شامل محیط اطراف خواهد شد. در آینده می‌بینید که افراد تجربیات و محیط اطراف خود را طراحی می‌کنند؛ این تجربه‌ای سه بعدی و ملموس است.”
هوش مصنوعی برای کارمندان چه معنایی دارد؟
حال با توجه به کاربردهای فراوانی که هوش مصنوعی دارد، این سوال ذهن ما را به خود مشغول می‌کند: آیا ماشین‌ها انسان‌ها را برکنار خواهند کرد؟ برخی از کارشناسان به شدت انکار می‌کنند که بسیاری از مشاغل را می‌توان به هوش مصنوعی سپرد، به گونه‌ای که میلیون‌ها نفر از کار برکنار شوند. سایر کارشناسان این مسئله را کاملا محتمل و یک مشکل اساسی می‌دانند.
رهنما می‌گوید: “ساختار نیروی کار در حال تغییر است، اما من فکر نمی‌کنم هوش مصنوعی به طور کامل جای کارمند را بگیرد. این تغییر به ما امکان ایجاد اقتصادی مبتنی بر دانش می‌دهد تا بتوانیم برای مردم زندگی را بهتر و آسان‌تر سازیم. ممکن است چیزی که می‌گویم تنها یک فرضیه باشد، اما فکر می‌کنم اگر بخواهیم نگران هوش مصنوعی و ربات‌ها باشیم، باید نگرانی خود را روی مشاغلی همچون وکیل، تحلیل‌گر کسب و کار و مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری متمرکز کنیم.”
ویلسون اشاره می‌کند که تغییر نیروی کار از کارمند به سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی احتمالاً باعث می‌شود مشاغلی در راستای کمک به تسهیل این روند ایجاد شوند.
ویلسون همچنین می‌گوید: “هوش مصنوعی بیشتر موجب ایجاد ثروت بیشتر خواهد شد تا نابودی بشر، اما این ثروت بخصوص در سال‌های آغازین به طور عادلانه توزیع نخواهد شد. تغییرات ایجاد شده به نیروی کار انسانی صدمه چندانی وارد نخواهد کرد، به عنوان مثال یک حسابدار به طور ناگهانی اخراج نمی‌شود تا یک هوش مصنوعی جای او را بگیرد. بلکه ممکن است اگر این شخص کار خود را از دست بدهد، هنگام پیدا کردن کار سختی بیشتری متحمل شود.”
ویلسون در ادامه پیش‌بینی می‌کند که هوش مصنوعی در محل کار باعث از بین رفتن زمان کار طولانی مدت شود و مشاغل انسانی جدید بسیاری برای کوتاه کردن زمان کار ایجاد گردد. سایر متخصصان، مانند حسین، درمورد اینکه مشاغل جدید از کجا سرچشمه خواهد گرفت چندان مطمئن نیستند.
حسین می‌گوید: “در گذشته فرصت‌هایی وجود داشت که یک فرد کشاورز، بتواند پیشرفت کند و به سمت تولید و نهایتا خدمات پیش برود. اکنون اینطور نیست، زیرا صنعت به طور کامل در دست ماشین‌ها می‌چرخد و ما می‌بینیم که این اتوماسیون از لحاظ اقتصادی منطقی‌تر است.”
حسین برای نمونه به کامیون های خودران و دستیارهای هوش مصنوعی مانند Siri و Cortana اشاره می‌کند و می‌گوید با پیشرفت این فناوری‌ها، استفاده گسترده از آن‌ها می‌تواند حدود ۸ میلیون شغل را فقط در ایالات متحده از بین ببرد.
حسین می‌گوید: “وقتی این حجم عظیم از مشاغل نابود می‌شوند، باید از خود بپرسیم چگونه می‌توانیم بهره‌وری بیشتری داشته باشیم؟ اصلا منظور از بهره‌وری چیست؟ اکنون ما با واقعیت در حال تغییر روبرو شده‌ایم و بنیان‌های اساسی جامعه را زیر سوال می‌بریم. ما باید واقعاً در این باره فکر کنیم و تصمیم بگیریم چه چیزی باعث بهره‌وری ما می شود و ارزش افراد در جامعه چیست. ما باید به این موضوع توجه بیشتری داشته باشیم و سریع‌تر عمل کنیم، زیرا فناوری منتظر پاسخ نخواهد ماند.”
چه آسان و چه سخت، آینده به سرعت به ما نزدیک می‌شود و مطمئناً هوش مصنوعی بخش بزرگی از آن را تشکیل می‌دهد. با پیشرفت این فناوری ، جهان شاهد استارتاپ‌های جدید، برنامه‌های تجاری متعدد و همچنین جابجایی مشاغل خاص و ایجاد مشاغل کاملاً جدید خواهد بود. همانند اینترنت، هوش مصنوعی این امکان را دارد که اقتصاد را به طرز چشمگیری بازسازی کند، اما تأثیرات دقیق آن هنوز بر ما آشکار نیست.
