چارچوب VRIO (یا مدل VRIO) بخشی از نمای مبتنی بر منابع (RBV یا Resource-Based View) می‌باشد. این مدل شامل دیدگاهی است که پیوند بین ویژگی‌های داخلی شرکت و عملکرد آن را بررسی می‌کند. بنابراین RBV مکمل دیدگاه‌های سازمان صنعتی (I/O) است که برای تعیین عملکرد و پتانسیل سود بیشتر، به عوامل خارجی مانند رقابت توجه می‌نماید (به عنوان مثال پنج نیروی پورتر).
طرفداران RBV استدلال می‌کنند که سازمان‌ها به جای اینکه به فضای رقابتی بپردازند، باید در داخل شرکت بیشتر جستجو کنند تا منابع مزیت رقابتی خود را پیدا کنند. بنابراین مفاهیم کلیدی این دیدگاه منابع سازمان و مزیت رقابتی پایدار هستند.
اهمیت دسته‌بندی منابع
منابع شرکت را می‌توان به عنوان کلیه دارایی‌ها، توانایی‌ها، فرایندهای سازمانی، ویژگی‌های شرکت، اطلاعات و دانش کنترل شده، توسط یک شرکت که آن را قادر می‌سازد کارایی و اثربخشی خود را بهبود بخشد، تعریف کرد.
منابع اغلب به دسته‌هایی از قبیل منابع ملموس (به عنوان مثال تجهیزات، ماشین‌آلات، زمین، ساختمان و پول نقد) و منابع نامشهود (به عنوان مثال علائم تجاری، شهرت برند، حق ثبت اختراع و مجوزها) یا منابع فیزیکی، انسانی و سازمانی طبقه‌بندی می‌شوند. برای اینکه شرکت‌ها این منابع را به مزیت رقابتی پایدار تبدیل کنند، منابع باید چهار ویژگی داشته باشند که بتوان آنها را در چارچوب VRIO خلاصه کرد.
چهار ویژگی اصلی منابع برای تبدیل شدن به مزیت رقابتی
ارزشمندی (VRIO)
منابع مهم باید ارزشمند باشند. طبق RBV، منابع وقتی ارزشمند تلقی می‌شوند که یک شرکت را قادر به اجرای استراتژی‌هایی کنند که با بهره‌برداری از فرصت‌ها یا کاهش تهدیدها، کارایی و اثر بخشی شرکت را بهبود می‌بخشد. روش دیگر برای ارزیابی ارزشمند بودن یک منبع یا سرمایه‌گذاری، بررسی ارزش فعلی و خالص آن منبع است.
به این معنی که هزینه‌های سرمایه‌گذاری شده در این منبع باید کمتر از جریان‌های نقدی پیش‌بینی شده در آینده باشد (که در گذشته تخفیف خورده‌اند). اگر چیزی غیر از منابع موجود در یک شرکت ارزشمند تلقی شود، شرکت احتمالا از یک ضرر رقابتی برخوردار است.
نادر بودن (VRIO)
ثانیا، منابع باید نادر باشند. منابعی که فقط توسط یک یا چند شرکت می‌توانند به دست بیایند ، کمیاب محسوب می‌شوند. اگر یک منبع ارزشمند خاص، توسط تعداد زیادی از بازیکنان در صنعت در اختیار باشد، هر یک از بازیکنان توانایی بهره‌برداری از منابع را به همان روش دارند.
بنابراین یک استراتژی مشترک را به کار می‌برند که به هیچ یک از بازیکنان مزیت رقابتی نمی‌دهد. چنین وضعیتی به عنوان برابری رقابتی نشان داده می‌شود. درصورتی که یک شرکت دارای منابع زیادی با ارزش و نادر باشد، احتمالا حداقل مزیت رقابتی موقتی را در دسترس دارد.
تکرار نشدنی (VRIO)
اگرچه منابع ارزشمند و نادر ممکن است به شرکت‌ها کمک کند تا از استراتژی‌هایی شرکت‌های دیگر دوری کنند، اما تضمینی برای کامل بودن مزیت رقابتی بلند مدت نیست. این مسئله ممکن است یک مزیت (برای اولین حرکت) را به شرکت اصلی بدهد اما رقبا احتمالا سعی می‌کنند از این منابع تقلید کنند. معیار دیگری که منابع باید داشته باشند این است که تقلید یا جایگزینی آنها سخت و پرهزینه باشد. طبق RBV، به سه دلیل ترکیبی از منابع می‌توانند کاملا قابل تقلید باشند:
شرایط تاریخی منحصر به فرد:
انتخاب‌های انجام شده در گذشته بر گزینه‌هایی که یک شرکت در حال و آینده دارد (وابستگی به مسیر) تأثیر می‌گذارد. به همین ترتیب، شرکتی که امکانات خود را در مکانی با ارزش‌تر از آنچه در ابتدا تصور می‌شد، قرار داده است، دارای یک منبع فیزیکی کاملا تقلیدپذیر است.
یا ابهام علّی، زمانی وجود دارد که ارتباط بین منابع کنترل شده توسط شرکت مرکزی و مزیت رقابتی پایدار آن، کاملا درک نشود. رقبا نمی‌توانند شرکت اصلی را تکثیر کنند، زیرا آنها به راحتی نمی‌دانند از کدام منابع باید تقلید کنند.
اگر مهم‌ترین منبع یک شرکت ترکیبی از قدرت شبکه اجتماعی آن، روابط بین فردی، فرهنگ سازمان و شهرت آن در بین تامین‌کنندگان و مشتریان باشد، ساخت یک شبکه اجتماعی یکسان برای رقبا بسیار دشوار است. زیرا این مهم به عوامل مختلفی وابسته است.
اگر منابع یک شرکت به دلایلی که در بالا ذکر شد، با ارزش، نادر و غیرقابل تکرار باشد، شرکت اصلی پتانسیل بالایی برای دستیابی به یک مزیت رقابتی دارد که با گذشت زمان پایدار خواهد ماند. با این وجود یک معیار مهم دیگر وجود دارد که باید در شرکت وجود داشته باشد.
پشتیبانی کل سازمان (VRIO)
اگر این شرکت به گونه‌ای سازمان نیافته باشد که بتواند به اندازه کافی از این منابع بهره‌برداری کند و ارزش خاص خود را از آن منابع بگیرد، منابع به خودی خود هیچ مزیتی ایجاد نمی‌کنند. بنابراین شرکت به قابلیت جمع‌آوری و هماهنگی موثر منابع نیاز دارد.
نمونه‌هایی از این مولفه‌های سازمانی شامل ساختار گزارش رسمی شرکت، سیستم‌های برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی استراتژیک، سیستم‌های کنترل مدیریت و سیاست‌های جبران خسارت است. بدون داشتن پشتیبانی صحیح یک سازمان، برای به دست آوردن، استفاده و نظارت بر منابع درگیر، حتی شرکت‌هایی که دارای منابع با ارزش، کمیاب و کاملا تقلید ناپذیر هستند، قادر به ایجاد مزیت رقابتی پایدار نخواهند بود.
هنگامی که هر چهار ویژگی منابع وجود دارد، یک شرکت صرفه‌جویی می‌کند تا تصور کند دارای صلاحیت متمایزی است که می‌تواند به عنوان منبع مزیت رقابتی پایدار مورد استفاده قرار گیرد.
توجه داشته باشید که چارچوب VRIO همان پیگیری چارچوب VRIN است (ارزشمندی، نادر و کمیاب، غیرقابل تقلید، غیر قابل تعویض). خالق چارچوب VRIN و VRIO،جی بارنی، I و N را در یک ویژگی ترکیب کرد و O را به عنوان معیارهای فرعی به چارچوب خود اضافه کرد.
بنابراین غیرقابل تکرار بودن در چارچوب VRIO به این معنی است که تقلید از منابع دشوار است زیرا رقبا نمی‌توانند آنها را تکثیر و یا جایگزین کنند. برای ایجاد یک نمای کلی و کامل‌تر از نقاط قوت و ضعف عوامل داخلی سازمان، توصیه می‌شود این چارچوب را با تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش پورتر ترکیب کنید.
نتیجه سخن
در متن پیش رو، به این مهم پرداختیم که چارچوب VRIO ابزاری است برای تجزیه و تحلیل منابع و توانایی‌های داخلی هر شرکت، تا آنها دریابد آیا می‌توانند منابعی از مزیت رقابتی پایدار باشند یا خیر. آشنایی با این مسئله و چهار ویژگی مهم آن، برای پیشرفت هر کسب و کاری ضروری است.
