زنجیره ارزش چیست؟

وجه رقابتی کسب و کار شما چیست؟ ارزش پیشنهادی (Value Proposition) به کسب و کارها کمک می‌کند تا آنچه را که آن‌ها را از رقبا متمایز می‌کند تشخیص دهند. اما چگونه می‌توانید تشخیص دهید که آیا فعالیت‌های کسب و کار شما بیشترین ارزش را برای مشتریان ایجاد می‌کند و حاشیه سود زیادی دارد؟

زنجیره ارزش چیست؟

زنجیره ارزش برای توصیف کلیه فعالیت‌های کسب و کار مورد نیاز جهت ایجاد یک محصول از ابتدا تا پایان استفاده می‌شود (به عنوان مثال طراحی، تولید، توزیع و غیره).  تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش، مدل‌های بصری از این فعالیت‌ها را به کسب و کارها می‌دهد.

با استفاده از این تجزیه و تحلیل، می‌توانید برای ایجاد مزیت رقابتی، بهبود کارایی و افزایش حاشیه سود قدم بردارید. بیایید نگاهی عمیق‌تر به تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش بپردازیم و یاد بگیریم که چگونه می‌توانید فعالیت‌های کسب و کار خود را تحلیل کنید.

تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش چیست؟

تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش روشی است که کسب و کارها می‌توانند با کمک آن فعالیت‌های خود را برای ایجاد محصول تجزیه و تحلیل کنند. پس از تجزیه و تحلیل فعالیت‌ها، کسب و کار می‌تواند از نتایج برای ارزیابی راه‌های بهبود مزیت رقابتی خود استفاده کند.

مزیت رقابتی

مزیت رقابتی چیزی است که کسب و کار شما را از رقبا جدا می‌کند. برای ایجاد مزیت، شما نیاز به یک تصویر روشن از بازار هدف خود، منافعی که محصولتان برای بازار هدف فراهم می‌کند و درک کاملی از رقبا و پیشنهادات آن‌ها دارید.

یک کسب و کار می‌تواند در یکی از زمینه‌های زیر مزیت رقابتی بدست آورد.

۱- رهبری هزینه

هدف از استراتژی رهبری هزینه، تبدیل شدن به ارائه دهنده کمترین هزینه در صنعت یا بازار است. شرکت‌هایی که برتری استراتژی رهبری هزینه را دارند از راندمان عملیاتی بالایی برخوردار بوده و از مواد و منابع کم هزینه استفاده می‌کنند تا قیمت کلی محصول یا خدمات خود را کاهش دهند.

مثال‌های رهبری هزینه: مک دونالد و والمارت

۲- تمایز

با داشتن استراتژی تمایز، با ارائه یک محصول یا خدمات منحصر به فرد یا بسیار تخصصی، مزیت رقابتی به دست می‌آید. کسب و کار باید وقت و منابع خود را به نوآوری، تحقیق و توسعه اختصاص دهد. یک استراتژی متفاوت و متمایز موفق به کسب و کار اجازه می‌دهد برای محصول یا خدمات خود قیمتی برتر را تعیین کند.

نمونه‌های متمایز: استارباکس و شرکت اپل

برای متمرکز کردن تلاش‌ها بهتر است یک مزیت رقابتی واحد را انتخاب کنید. بسته به اینکه استراتژی رقابتی شما چیست، هدف از تحلیل زنجیره ارزش شما کاهش هزینه‌ها یا تمایز برای بهبود حاشیه سود خواهد بود. سپس می‌توانید ایده شفافی در مورد اهداف کسب و کار خود بدست آورید. روش تأمین ارزش، می‌تواند دامنه تغییراتی که ممکن است برای بهبود کارآیی لازم باشد را کاهش دهد.

تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش پورتر

استاد دانشکده بازرگانی هاروارد، مایکل پورتر، در کتاب خود “مزیت رقابتی” یک مدل زنجیره ارزش ساده را معرفی کرد. وی مراحل انجام تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش و تقسیم فعالیت‌های کسب و کار را به دو دسته اصلی و پشتیبان تقسیم نمود.

مراحل تحلیل زنجیره ارزش

تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش نیاز به تحقیق دارد و توسعه آن می‌تواند زمان‌بر باشد. در زیر کلیه اقدامات لازم برای ایجاد یک تحلیل زنجیره ارزش لیست شده است:

۱- فعالیت‌های اصلی و پشتیبان کسب و کار را تعیین کنید.

فعالیت‌های اصلی و پشتیبان، زنجیره ارزش را تشکیل می‌دهند. آن‌ها شامل هر اقدام مورد نیاز در توسعه محصول یا خدمات، از مواد اولیه تا محصول نهایی هستند.

۲- ارزش و هزینه فعالیت‌ها را تجزیه و تحلیل کنید.

تیمی که وظیفه تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش را بر عهده دارد باید طرحی را در نظر بگیرد که هر فعالیت برای مشتریان و کسب و کار به عنوان یک کل ارزش قائل است. فعالیت را با مزیت رقابتی که می‌خواهید به آن برسید (رهبری هزینه یا تمایز) مقایسه کنید و ببینید که آیا از این هدف پشتیبانی می‌کند یا خیر.

پس از اتمام تجزیه و تحلیل ارزش، به هزینه‌های فعالیت‌ها توجه کنید. آیا فعالیت کار فشرده است؟ هزینه مواد اولیه X چقدر است؟ پرسیدن سؤالات مشابه به شناسایی اینکه کدام فعالیت‌ها مقرون به صرفه هستند و کدام یک هزینه زیادی را به دنبال دارند، کمک می‌کند. این جایی است که زمینه‌هایی برای بهبود قابل شناسایی می‌باشد.

۳- فرصت‌ها را برای به دست آوردن مزیت رقابتی مشخص کنید.

پس از اتمام تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش، ذینفعان اصلی در کسب و کارها می‌توانند یک نمای کلی از تعالی کسب و کار را ببینند و این چشم‌انداز را داشته باشند که پیشرفت‌های عملیاتی را در کجا می‌توان مشاهده کرد.

با تغییرات جزئی که پیشرفت‌هایی را ایجاد می‌کنند و نتایج با تأثیر بالایی را ارائه می‌دهند، شروع کنید. بعد از مشخص شدن این موارد و اقدام بر اساس آن‌ها، شما و تیمتان می‌توانید با چالش‌های بزرگتری که ممکن است مانع بهره‌وری باشند مقابله کنید.

تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش به کسب و کارها تصور واضحی می‌دهد از اینکه چگونه می‌توانند اقدامات و فرآیندهای خود را تنظیم کنند تا بیشترین ارزش را در بازار هدف خود داشته باشند و حاشیه سود را برای شرکت افزایش دهند.

فعالیت‌های اصلی و پشتیبان

شناسایی فعالیت‌های اصلی و پشتیبان، اولین گام برای ایجاد یک تحلیل زنجیره ارزش است. این‌ها فرایندها و سیستم‌های کلیدی هستند که کسب و کار برای توسعه محصول یا خدمات از آن استفاده می‌کند.

فعالیت‌های اصلی

پنج فعالیت اصلی وجود دارد و آن‌ها شامل کلیه اقداماتی هستند که به ایجاد یک کسب و کار ختم می‌شوند.

۱- تدارکات ورودی

قبل از تولید محصول یا خدمات نهایی، مواد و منابع از تأمین کنندگان بدست می‌آید.

۲- عملیات

عملیات عبارتند از نحوه تولید مواد و منابع که در نتیجه آن‌ها محصول یا خدمات نهایی ارائه می‌شود.

۳- تدارکات خارج از محدوده

پس از اتمام تولید، محصول یا خدمات باید توزیع شود. تدارکات خارج از محدوده این فرایند تحویل را توصیف می‌کند.

۴- بازاریابی و فروش

بدین ترتیب محصول یا خدمات شما به بازار هدف ایده‌آلتان ارائه و فروخته می‌شود.

۵- خدمات

این پشتیبانی کسب و کار از مشتری است که می‌تواند شامل پشتیبانی و آموزش محصول، ضمانت‌نامه و تضمین باشد.

فعالیت‌های پشتیبان

فعالیت‌های پشتیبان به فعالیت‌های اصلی در ایجاد مزیت نسبت به رقبا کمک می‌کنند و شامل موارد زیر می‌شوند:

۱- زیرساخت شرکت

این مستلزم تمام سیستم‌های مدیریتی، مالی و حقوقی است که برای تصمیم گیری در مورد کسب و کار و مدیریت موثر منابع در نظر گرفته می‌شوند.

۲- مدیریت منابع انسانی

مدیریت منابع انسانی شامل کلیه فرایندها و سیستم‌های درگیر در مدیریت کارمندان و استخدام کارمندان جدید است. این امر به ویژه برای شرکت‌هایی که خدمات حضوری ارائه می‌دهند بسیار مهم است و کارمندان می‌توانند یک مزیت رقابتی عالی باشند.

۳- توسعه فناوری

توسعه فناوری به نوآوری در کسب و کار کمک می‌کند. از فناوری می‌توان در مراحل مختلف زنجیره ارزش استفاده کرد تا با افزایش راندمان یا کاهش هزینه‌های تولید، برتری بیشتری نسبت به رقبا کسب کنید.

۴- تدارکات

به این ترتیب منابع و مواد برای یک محصول تهیه شده و تأمین‌کنندگان پیدا می‌شوند. هدف این است که منابع با کیفیت متناسب با بودجه کسب و کار پیدا کنید.

در ادامه پیشنهاد می‌کنیم مقاله “پنج دلیل برای مدل‌ سازی زنجیره ارزش سازمان شما” را مطالعه کنید.

مثال تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش

تحلیل زنجیره ارزش به کسب و کارها اجازه می‌دهد فعالیت‌های خود را بررسی کرده و فرصت‌های رقابتی را پیدا کنند. به عنوان مثال، مأموریت مک دونالد تهیه کالاهای غذایی ارزان قیمت برای مشتریان است. تجزیه و تحلیل به مک دونالد کمک می‌کند تا زمینه‌هایی را برای پیشرفت و فعالیت‌هایی که به محصولات و خدمات یا فعالیت‌های آن‌ها کمک می‌کند، شناسایی نماید.

در زیر مثالی از تحلیل زنجیره ارزش برای مک دونالد و استراتژی رهبری هزینه آن آورده شده است.

تدارکات ورودی

مک دونالد جهت تهیه مواد اولیه برای مواد غذایی و آشامیدنی‌های خود از قبل تامین‌کنندگان کم هزینه‌‌ای را انتخاب کرده است. این منابع برای آن‌ها کالاهایی مانند سبزیجات، گوشت و قهوه تأمین می‌کنند.

عملیات

شرکت دارای حق اعطای نمایندگی یا فرنچایز (Franchise) است و هر مکان مک دونالد متعلق به یک شعبه می‌باشد. بیش از ۳۷۰۰۰ مکان مک دونالد در سراسر جهان وجود دارد.

تدارکات خارج از محدوده

مک دونالد به جای رستوران‌های رسمی، دارای رستوران‌هایی معمولی و پویا است که روی سرویس‌های سرپایی، سلف سرویس و خدمات سواره (Drive-Through) متمرکز هستند.

بازاریابی و فروش

استراتژی بازاریابی آن روی رسانه‌ها و تبلیغات چاپی متمرکز است، از جمله پست‌های رسانه‌های اجتماعی، تبلیغات مجله‌ها، بیلبوردها و غیره.

خدمات

مک دونالد تلاش می‌کند تا به مشتری خدمات با کیفیت بالا ارائه کند و برای این منظور هزاران کارمند خود را آموزش داده است؛ و مزایایی در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد تا بتوانند به بهترین وجه به مشتریان خود کمک کنند.

جمع بندی

تحلیل زنجیره ارزش به شما در شناسایی نواحی که نیاز به بهبود دارند و فعالیت‌هایی که بیشترین ارزش را برای مشتری و کسب و کار به عنوان یک کل به ارمغان می‌آورند، کمک می‌کند. حذف کردن فعالیت‌های ناکارآمد کسب و کار سرعت تولید، مزایای رقابتی و حاشیه سود را افزایش می‌دهد.