بلاک چین چیست و چه کاربردی در کسب و کار دارد؟

راه‌اندازی بیت کوین در سال ۲۰۰۹، بلاک چین (Blockchain) را از کاربرد تئوری به دنیای واقعی منتقل کرد و نشان داد که این فناوری واقعاً کار می‌کند. از آن زمان، سازمان‌ها در حال آزمایش هستند و بررسی می‌کنند که چگونه می‌توانند بلاک چین را برای خود به کار ببرند.

شرکت‌های بزرگ، سازمان‌های دولتی و نهادهای غیرانتفاعی از بلاک چین برای بهبود فرآیندهای موجود و فعال کردن مدل‌های کسب و کار جدید استفاده می‌کنند.

ارزش بلاک چین از توانایی آن برای به اشتراک‌گذاری داده‌ها به روشی سریع و ایمن در میان نهادها ناشی می‌شود، بدون اینکه هیچ نهادی مسئولیت حفاظت از داده‌ها یا تسهیل تراکنش‌ها را بر عهده بگیرد.

ایمن عمر، دانشیار دپارتمان فناوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل اطلاعات دانشگاه آمریکایی و محقق مرکز مدیریت امنیت سایبری کوگود، توضیح داد: «این یک دفتر کل معاملات است که ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد و این ویژگی‌ها به رفع مشکلات در سیستم‌ها و فرآیندهای ما کمک می‌کند».

در واقع، بلاک چین و ویژگی‌های آن می‌تواند مزایای متعددی را برای کسب‌وکارها فراهم کند؛ چه آن‌ها از یک شبکه بلاک چین عمومی استفاده کنند یا برنامه‌های کاربردی مبتنی بر بلاک چین خصوصی یا مجاز را انتخاب نمایند.

کارشناسان موارد زیر را به عنوان برترین مزایای بلاک چین شناسایی می‌کنند:

۱- ایجاد اعتماد

بلاک چین بین نهادهای مختلف اعتماد ایجاد می‌کند، جایی که معمولا اعتماد یا وجود ندارد یا اثبات نشده است. در نتیجه، این نهادها مایلند در معاملات کسب و کار شرکت کنند که شامل تراکنش‌ها یا به اشتراک‌گذاری داده‌ها می‌شود که ممکن است در غیر این صورت انجام نداده یا برای انجام این کار به یک واسطه نیاز داشته باشند.

فعال کردن اعتماد یکی از مهم‌ترین مزایای بلاک چین است. ارزش آن در موارد اولیه استفاده از بلاک چین مشهود می‌باشد که تراکنش‌ها را در میان نهادهایی تسهیل می‌کرد که ارتباط مستقیمی با هم نداشتند و مجبور بودند داده‌ها یا پرداخت‌ها را به اشتراک بگذارند. بیت‌کوین و ارزهای دیجیتال به‌طور کلی نمونه‌های اساسی هستند از این که چگونه بلاک چین باعث ایجاد اعتماد بین شرکت‌کنندگانی می‌شود که یکدیگر را نمی‌شناسند.

۲- ساختار غیرمتمرکز

دانیل فیلد، رئیس بلاک چین در UST، ارائه‌دهنده جهانی فناوری و خدمات دیجیتال، توضیح داد که بلاک چین واقعا ارزش خود را زمانی ثابت می‌کند که هیچ بازیکن مرکزی وجود نداشته باشد که اعتماد را امکان‌پذیر کند. بنابراین، بلاک چین علاوه بر فعال کردن اعتماد در زمانی که شرکت‌کنندگان به دلیل ناشناخته بودن به یکدیگر اعتماد ندارند، اشتراک‌گذاری داده‌ها را در اکوسیستمی از کسب و کارها که هیچ نهاد واحدی به طور انحصاری مسئول نیست، امکان‌پذیر می‌کند.

زنجیره تأمین یک مورد در این زمینه است: کسب‌وکارهای متعدد از تامین‌کنندگان و شرکت‌های حمل‌ونقل گرفته تا تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و خرده‌فروشان، اطلاعاتی را از دیگران در آن زنجیره می‌خواهند یا به آن نیاز دارند، با این حال هیچ‌کس مسئول تسهیل این اشتراک‌گذاری اطلاعات نیست. بلاک چین با ماهیت غیرمتمرکز خود این معضل را حل می‌کند.

۳- بهبود امنیت و حریم خصوصی

امنیت سیستم‌های دارای بلاک چین یکی دیگر از مزایای اصلی این فناوری در حال ظهور است. امنیت پیشرفته ارائه‌شده توسط بلاک چین از نحوه عملکرد این فناوری ناشی می‌شود: بلاک چین یک رکورد غیرقابل تغییر از تراکنش‌ها با رمزگذاری پایان به پایان ایجاد می‌کند که از تقلب و فعالیت‌های غیرمجاز جلوگیری می‌کند.

علاوه بر این، داده‌های روی بلاک چین در شبکه‌ای از رایانه‌ها ذخیره می‌شوند و هک کردن آن را تقریباً غیرممکن می‌سازد (برخلاف سیستم‌های رایانه‌ای معمولی که داده‌ها را با هم در سرورها ذخیره می‌کنند). علاوه بر این، بلاک چین می‌تواند نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی را بهتر از سیستم‌های رایانه‌ای سنتی با ناشناس‌سازی داده‌ها و نیاز به مجوز برای محدود کردن دسترسی برطرف کند.

۴- کاهش هزینه‌ها

ماهیت بلاک چین همچنین می‌تواند هزینه‌های سازمان‌ها را کاهش دهد. در پردازش تراکنش‌ها کارایی ایجاد می‌کند. همچنین وظایف دستی مانند جمع‌آوری و اصلاح داده‌ها و همچنین تسهیل فرآیندهای گزارش‌دهی و حسابرسی را کاهش می‌دهد. کارشناسان به پس‌اندازی که موسسات مالی هنگام استفاده از بلاک چین مشاهده می‌کنند اشاره کردند و توضیح دادند که توانایی بلاک چین برای ساده‌سازی تسویه، مستقیماً به صرفه‌جویی در هزینه فرآیند تبدیل می‌شود.

به طور گسترده‌تر، بلاک چین به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا با حذف واسطه‌ها (فروشندگان و ارائه‌دهندگان شخص ثالث) که به‌طور سنتی پردازش‌هایی را که بلاک‌چین می‌تواند انجام دهد ارائه می‌کنند، هزینه‌ها را کاهش دهند.

۵- سرعت بالا

با حذف واسطه‌ها و همچنین جایگزینی فرآیندهای دستی باقیمانده در تراکنش‌ها، بلاک چین می‌تواند تراکنش‌ها را به طور قابل توجهی سریع‌تر از روش‌های مرسوم انجام دهد. در برخی موارد، بلاک چین می‌تواند یک تراکنش را در چند ثانیه یا کمتر انجام دهد. با این حال، این زمان می‌تواند متفاوت باشد. اینکه یک سیستم مبتنی بر بلاک چین چقدر سریع می‌تواند تراکنش‌ها را پردازش کند به عوامل متعددی مانند حجم هر بلوک داده و ترافیک شبکه بستگی دارد.

با این حال، کارشناسان به این نتیجه رسیده‌اند که بلاک چین معمولاً از نظر سرعت، فرآیندها و فناوری‌های دیگر را شکست می‌دهد. در یکی از برجسته‌ترین کاربردهای بلاک چین، والمارت از این فناوری برای ردیابی منبع انبه‌های تکه‌شده در چند ثانیه استفاده کرد؛ فرآیندی که قبلاً هفت روز طول می‌کشید.

۶- قابلیت مشاهده و ردیابی

استفاده والمارت از بلاک چین فقط در زمینه سرعت نیست. همچنین در زمینه توانایی ردیابی منشاء آن انبه و سایر محصولات است. این به خرده‌فروشانی مانند والمارت اجازه می‌دهد تا موجودی را بهتر مدیریت کنند، به مشکلات یا سؤالات پاسخ دهند و تاریخچه کالاهای خود را تأیید کنند.

اگر یک مزرعه خاص مجبور باشد محصولات خود را به دلیل آلودگی بازگرداند، خرده‌فروشی که از بلاک چین استفاده می‌کند می‌تواند محصولی را که از آن مزرعه خاص می‌آید شناسایی و حذف کند و در عین حال باقی‌مانده محصولات خود را برای فروش بگذارد. به گفته کارشناسان، بلاک چین می‌تواند به ردیابی منشاء اقلام مختلف مانند داروها برای تایید قانونی بودن آن‌ها به جای داروهای تقلبی و ارگانیک کمک کند تا تایید شود که واقعا ارگانیک هستند.

۷- تغییرناپذیری

تغییرناپذیری به این معنی است که تراکنش‌ها پس از ثبت در بلاک چین، قابل تغییر یا حذف نیستند. در بلاک چین، تمام تراکنش‌ها دارای مهر زمانی و تاریخ هستند، بنابراین یک رکورد دائمی وجود دارد. به این ترتیب، بلاک چین می‌تواند برای ردیابی اطلاعات در طول زمان مورد استفاده قرار گیرد و امکان ممیزی مطمئن و قابل اعتماد از اطلاعات را فراهم کند. (این برعکس سیستم‌های کامپیوتری قدیمی و پرخطا است که ممکن است خراب شوند.) به عنوان مثال از پتانسیل این مزیت، عمر به استفاده سوئد از بلاک چین برای دیجیتالی کردن معاملات املاک و مستغلات برای پیگیری عناوین دارایی حتی در صورت تغییر دست اشاره کرد.

۸- کنترل فردی داده‌ها

به گفته کارشناسان، بلاک چین میزان بی‌سابقه‌ای از کنترل فردی را بر روی داده‌های دیجیتالی امکان‌پذیر می‌کند. میشلا منتینگ، مدیر تحقیقات ABI Research می‌گوید: «در دنیایی که داده کالای بسیار ارزشمندی است، این فناوری ذاتاً از داده‌های متعلق به شما محافظت می‌کند و در عین حال به شما امکان می‌دهد آن‌ها را کنترل کنید. با محدودیت‌هایی که توسط قراردادهای هوشمند مبتنی بر بلاک چین اعمال می‌شود، افراد و سازمان‌ها می‌توانند تصمیم بگیرند که چه بخش‌هایی از داده‌های دیجیتال خود را می‌خواهند با چه کسی و برای چه مدت به اشتراک بگذارند.

۹- توکن‌سازی

توکن‌سازی فرآیندی است که در آن ارزش یک دارایی (اعم از فیزیکی یا دیجیتال) به یک توکن دیجیتال تبدیل می‌شود که سپس روی آن ثبت شده و سپس از طریق بلاک چین به اشتراک گذاشته می‌شود. جو دیوی، مدیر فناوری شرکت مشاوره جهانی وست مونرو، گفت که توکن‌سازی با هنر دیجیتال و سایر دارایی‌های مجازی هم‌پا شده است، اما توکن‌سازی کاربردهای گسترده‌تری دارد که می‌تواند معاملات کسب و کار را تسهیل کند. برای مثال، شرکت‌های آب و برق می‌توانند از توکن‌سازی برای مبادله سهمیه انتشار کربن تحت برنامه‌های سقف کربن استفاده کنند.

۱۰- نوآوری

رهبران صنایع مختلف در حال کاوش و پیاده‌سازی سیستم‌های مبتنی بر بلاک چین برای حل مشکلات حل‌نشدنی و بهبود شیوه‌های دست و پا گیر طولانی‌مدت هستند. فیلد استفاده از بلاک چین برای تأیید اطلاعات رزومه متقاضیان شغل را به عنوان نمونه‌ای از چنین نوآوری ذکر کرد.

مطالعات به طور مداوم نشان داده‌اند که درصد زیادی از افراد رزومه خود را جعل می‌کنند و مدیران استخدام را با کار وقت‌گیر بررسی دستی اطلاعات مواجه می‌سازند. اما برنامه‌های آزمایشی که به دانشگاه‌های شرکت‌کننده اجازه می‌دهد تا داده‌های مربوط به فارغ‌التحصیلان و مدارک اعطایی خود را در زنجیره بلوکی قرار دهند که سپس توسط مدیران استخدام مجاز قابل دسترسی باشد، به حل هر دو مشکل کمک می‌کند: رسیدن به حقیقت به صورت سریع و کارآمد.

نمونه‌هایی از صنایعی که از بلاک چین سود می‌برند

مزایای بلاک چین شامل بخش‌های صنعت می‌شود، اما این فناوری برای برخی از بخش‌ها و شرکت‌ها نسبت به سایرین مناسب‌تر است. کسب‌وکارهایی که طبق تعریف غیرمتمرکز هستند، دارای چندین طرف می‌باشند که به دسترسی به داده‌های یکسان و روش بهتری برای اطمینان از دستکاری داده‌ها نیاز دارند، برنامه‌های آزمایشی هستند یا موارد آزمایشی را به تولید کامل رسانده‌اند. در زیر چند نمونه از صنایعی که از بلاک چین سود می‌برند آورده شده است.

موسسات مالی (و مشتریان آن‌ها) شاهد تسویه سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر هستند.

نهادهای مراقبت‌های بهداشتی دریافته‌اند که بلاک چین می‌تواند از امنیت سوابق بیمار و حفظ حریم خصوصی بیمار اطمینان حاصل کند و در عین حال امکان اشتراک‌گذاری داده‌های بیمار را تنها در صورتی که بیمار اجازه دهد، ممکن می‌سازد.

سازمان‌های غیرانتفاعی و دولتی قراردادهای هوشمند و سایر برنامه‌های کاربردی مبتنی بر بلاک چین را برای ایجاد سوابق تغییرناپذیر که شرایط مقرر را اجرا می‌کنند، اتخاذ کرده‌اند.

معایب و چالش‌های بلاک چین که باید در نظر داشت

کارشناسان هشدار دادند که اجرای اولیه بلاک چین برخی از معایب و چالش‌های این فناوری را نیز آشکار کرده است.

• برای شروع، برنامه‌های کاربردی مبتنی بر بلاک چین نیاز دارند که همه افراد در اکوسیستم فرآیند از این سیستم استفاده کنند. این به نوبه خود مستلزم آن است که همه در پیاده‌سازی فناوری و تغییرات فرآیندی که همراه با حرکت به سمت برنامه جدید مبتنی بر بلاک چین است، سرمایه‌گذاری کنند. علاوه بر این، کارشناسان خاطرنشان کردند که بسیاری از شرکت‌ها بر این باور نیستند که بلاک‌چین هنوز می‌تواند به اندازه کافی بازده بالا برای توجیه هزینه جایگزینی سیستم‌های موجود در این مرحله ارائه کند.

• علاوه بر این، بسیاری از راه‌حل‌های مبتنی بر بلاک چین به پشتیبانی سایر سیستم‌ها و فرآیندها نیاز دارند تا صحت داده‌های اضافه شده به بلاک چین را تأیید کنند. به عنوان مثال، استفاده از بلاک چین برای مدیریت زنجیره تامین را در نظر بگیرید. شرکت‌ها می‌توانند از چنین سیستم‌هایی برای تأیید پرداخت مالیات‌های قابل اعمال توسط تامین‌کنندگان استفاده کنند. اما اگر آن‌ها برای تایید به تامین‌کنندگان متکی باشند، ارزش آن راه‌حل بلاک چین ضعیف می‌شود.

منتینگ گفت: «این بزرگ‌ترین ضعف در بلاک چین امروز است. این فناوری [فرض می‌کند] همه طرف‌های درگیر به استانداردها پایبند هستند، اما ممکن است کسی دروغ بگوید. بنابراین باید بررسی‌هایی برای تایید اطلاعات انجام شود. باید مکانیزمی در پشت اطلاعات برای تایید آن وجود داشته باشد. این استفاده‌های سازمانی از بلاک چین علی رغم ماهیت غیرمتمرکز فناوری اغلب به کنترل مرکزی نیاز دارند. هنوز این سوال وجود دارد که چه کسی به نقض اعتماد و پروتکل‌ها رسیدگی خواهد کرد.»

جمع‌بندی

به گفته کارشناسان، با توجه به این احتیاط ها، مدیران باید به دقت در نظر داشته باشند که سرمایه‌گذاری‌های بلاک چین را کجا انجام می‌دهند.

آن‌ها تاکید کردند که ارزش واقعی بلاک چین زمانی به دست می‌آید که در مناطقی که پایگاه داده معمولی کار نمی‌کند و در شرایطی که کنترل مرکزی یا اعتماد وجود ندارد، استفاده شود.

عمر می‌گوید: «اگر سطح بالایی از اعتماد وجود داشته باشد، هیچ مشکلی برای بلاک چین وجود ندارد. اما هر چه بیشتر با کمبود دید یا پتانسیل فساد مواجه شوید، موارد استفاده بزرگ‌تری خواهید داشت. اینجاست که بلاک چین به یک راه‌حل تبدیل می‌شود.»

او گفت که برنامه‌های مبتنی بر بلاک چین با هوش مصنوعی، یادگیری ماشین یا لایه‌های تصمیم‌گیری دیگر جفت می‌شوند.

با این حال، کارشناسان هنوز بر این باورند که بلاک چین باعث ایجاد اختلال و تحول در کسب و کار خواهد شد، حتی اگر این انقلاب به زودی اتفاق نیفتد.

منتینگ گفت: «درک این نکته مهم است که تبلیغات زیادی در مورد بلاک چین صورت گرفته و اگرچه از نظر تئوری انقلابی است، امروز جامعه را متحول نخواهد کرد. شاید ۱۰ تا ۲۰ سال آینده این اتفاق بیفتد، اما این یک فناوری کوتاه‌مدت نیست.»