نظریه انگیزش مزلو چیست و چه کاربردی در مدیریت پروژه دارد؟

از سلسله مراتب نیازهای مزلو می‌توان برای برنامه‌ریزی هر نوع پروژه‌ای استفاده کرد. در واقع، نظریه انگیزه مزلو می‌تواند کلید دستیابی به نتایج موفق پروژه باشد. اگرچه به نظر می‌رسد همه این الزامات با مدیریت پروژه ارتباطی نداشته باشند، اما می‌توان آن‌ها را متناسب با بسیاری از زمینه‌ها تطبیق داد. خودشکوفایی، عزت، تعلق، ایمنی و رفاه روانی از جمله نیازهایی هستند که مدیران پروژه اگر می‌خواهند موفقیت پروژه خود را تضمین نمایند، باید برای دستیابی به آن‌ها تلاش کنند.

در این مقاله، سلسله مراتب نیازهای مزلو، نحوه اعمال آن در یک پروژه، چرایی اهمیت آن و چیزهایی که در این نظریه در نظر گرفته نشده است را توضیح خواهیم داد.

نظریه مزلو چیست؟

نظریه سلسله مراتب نیازهای مزلو (Maslow) مفهومی است که معمولاً در روانشناسی و حرفه‌های مختلف برای کمک به افراد جهت رسیدن به اهدافشان و داشتن زندگی شادتر و پربارتر استفاده می‌شود. این مفهوم توسط آبراهام مزلو روانشناس پس از مشاهده اینکه چگونه حیوانات خاصی نیازهای خود را بر اساس الگوهای رفتاری منحصر به فرد خود اولویت بندی می‌کنند، ایجاد شد.

امروزه از این ابزار برای بررسی نحوه واکنش انسان به انواع انگیزه‌های رفتاری استفاده می‌شود. هدف این است که هرم سلسله مراتبی مزلو را از نیازهای روانشناختی تا متعالی بالا ببرید. به گفته مزلو، برای رسیدن به سطح بعدی باید به هر سطحی دست یافت و این در نهایت منجر به تحقق بالاترین پتانسیل شما در زندگی خواهد شد.

این مراحل عبارتند از:

نیازهای روانی

نیازهای روانی شامل موارد ضروری انسان برای بقا می‌شود. غذا، پوشاک و سرپناه کافی از نیازهای اساسی روانی ماست.

نیازهای ایمنی

ایمنی گاهی اوقات به عنوان امنیت نیز در نظر گرفته می‌شود. این شامل احساس امنیت فیزیکی، عاطفی، مالی و اجتماعی است. امنیت شغلی مثال خوبی از این نوع نیاز می‌باشد.

نیاز به تعلق و عشق

انسان‌ها موجوداتی اجتماعی هستند و برای تحقق بخشیدن به این بخش از هرم مزلو به انواع مختلفی از عشق نیاز دارند. به عنوان مثال می‌توان به عشق به همسر، ارتباطات خانوادگی، دوستی، احساس اجتماع و حتی فرهنگ کار سالم اشاره کرد.

نیاز به احترام

این دسته از نیازها به نحوه نگرش ما به خود و یا اینکه معتقدیم دیگران چگونه به ما نگاه می‌کنند مربوط می‌شود. احترام، عزت نفس و موقعیت بخش بزرگی از این دسته هستند.

نیازهای شناختی

نیازهای شناختی با تحریک ذهنی و رشد مداوم ما مرتبط هستند. تحصیلات تکمیلی، آموزش شغل یا مهارت، و حس کنجکاوی کلی در مورد جهان، همگی نمونه‌های خوبی از این مرحله‌اند.

نیازهای زیبایی شناختی

نیازهای زیبایی شناختی به نحوه درک ما از محیط پیرامون و دنیایی که با آن در تعامل هستیم مربوط می‌شوند. برای تحقق در این زمینه باید زیبایی، هنر، نظم، فرم و تعادل را در اکثر فضاهای اطراف خود مشاهده کنیم.

خودشکوفایی

این حالتی است که ما امیدواریم پس از رسیدن به تمام سطوح پایین به آن برسیم. در این مقوله ما از زندگی و کار خود راضی و مطمئن هستیم که بهترین زندگی را داریم و به پتانسیل واقعی خود پی می‌بریم.

تعالی

ما آگاهی کل نگر را پیدا کرده‌ایم و اکنون با بشریت، طبیعت و دنیای اطرافمان یکی شده‌ایم. در اصل، به معنای فراتر رفتن از نیازهای خود به منظور هماهنگی با نیازهای خارج از خود در سطح بالایی است.

برخی از مصادیق نظریه انگیزش مزلو تنها پنج دسته اصلی را نشان می‌دهند: روانی، ایمنی، عشق و تعلق، عزت نفس، و خودشکوفایی. این زیرمجموعه‌های وسیع‌تر شامل تمام هشت مرحله‌ای هستند که ذکر کردیم، اما دانستن هر دو در هنگام مطالعه این مفهوم مفید است.

مثال سلسله مراتب نیازهای مزلو

بگذارید مثال خود را در زمینه مدیریت پروژه بیاوریم. برای اینکه یکی از اعضای تیم پروژه نیازهای روانی خود را تامین کند، ابتدا باید اصول اولیه بقا، از جمله آب تمیز و سرپناه را داشته باشد. پس از آن، او باید حس امنیت قوی در زندگی خود احساس کند، که در این زمینه ممکن است به معنای امنیت شغلی باشد. بعد، روابط کاری او باید برای حس لذت‌بخشی و رضایت‌بخشی به همراه بیاورند.

سپس، برای رسیدن به سطحی از خودشکوفایی در کار پروژه، باید از عملکرد خود احساس اطمینان کند. هنگامی که به آن دست یافت، این آزادی را خواهد داشت که خلاق‌تر و با انگیزه‌تر باشد تا نتایج عالی به دست آورد.

سلسله مراتب نیازهای مزلو چگونه در مدیریت پروژه استفاده می‌شود؟

در مدیریت پروژه، سلسله مراتب نیازهای مزلو اغلب برای تعیین چگونگی ایجاد انگیزه و اطمینان از برآورده شدن نیازهای کارکنان استفاده می‌شود.

این مفهوم در سال‌های اخیر اهمیت ویژه‌ای یافته است. در طول ۱۸ ماه گذشته، بسیاری از مردم به دلیل همه گیری کرونا دچار فرسودگی شغلی شده‌اند. گذشته از کووید-۱۹، ما همچنین شاهد فجایع زیست محیطی شدید و تحولات اجتماعی و سیاسی بودیم.

بر کسی پوشیده نیست که این امر بر بسیاری از افراد در محل کار تأثیر گذاشته است. و همانطور که می‌توانید تصور کنید، مسائل مربوط به سلامت روان و سلامت کارکنان می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر فرهنگ و اهداف پروژه یک شرکت داشته باشد.

ایجاد برنامه سلامت روان و تامین منابع برای کارکنان گام مهمی در رسیدگی به این موضوع است. بکارگیری نظریه انگیزش مزلو در مدیریت پروژه تنها راه نیست، اما راه بسیار مهمی است. این امر به ویژه زمانی که ما پس از همه گیری دوباره وارد محل کار می‌شویم، صدق می‌کند.

علیرغم همه تغییرات در جهان، نیازهای اولیه انسانی ما هنوز یکسان است. با تطبیق مستقیم این تئوری، مدیران پروژه می‌توانند پایه‌ای را برای کارکنان ایجاد کنند تا احساس عالی داشته باشند و کار بزرگی انجام دهند، که سنگ بنای رهبری معتبر است.

آنچه سلسله مراتب مزلو در مورد انگیزه به شما نمی‌گوید

اکثر رهبران در مقطعی از حرفه خود، یا آگاهانه یا به احتمال زیاد، ناخواسته، رویکرد خود را به انگیزش بر اساس سلسله مراتب نیازهای مزلو استوار کرده‌اند. ایده مزلو مبنی بر اینکه افراد قبل از اینکه بتوانند با نیازهای سطح بالاتر مانند خودشکوفایی برانگیخته شوند، با ارضای نیازهای سطح پایین‌تر مانند غذا، آب، سرپناه و امنیت برانگیخته می‌شوند، شناخته شده‌ترین نظریه انگیزشی در جهان است.

کمک به مردم برای ارضای آنچه مزلو به عنوان نیازهای سطح پایین توصیف می‌کند، اشکالی ندارد. بهبود شرایط محیط کار و ایمنی باید به عنوان کار درست مورد تحسین قرار گیرد. دیدن اینکه مردم غذا و آب کافی برای رفع نیازهای بیولوژیکی خود دارند، کاری انسانی است. آوردن مردم از خیابان‌ها به محیط های سالم کار شایسته‌ای می‌باشد. اما حقیقت این است که افراد می‌توانند انگیزه سطح بالاتری را در هر زمان و هر مکان تجربه کنند.

علیرغم محبوبیت سلسله مراتب مزلو، اخیرا اطلاعات زیادی برای پشتیبانی از آن وجود ندارد. علم معاصر در عوض به سه نیاز روان‌شناختی جهانی اشاره می‌کند. اگر واقعاً می‌خواهید از این علم جدید بهره ببرید، به جای تمرکز بر هرم نیازها باید روی خودمختاری، ارتباط و شایستگی تمرکز کنید.

خودمختاری و روش تقویت آن در محل کار

خودمختاری نیاز افراد به درک این است که انتخاب‌هایی دارند، کاری که انجام می‌دهند به میل خودشان است، و اینکه آن‌ها منبع اعمال خود هستند. روشی که رهبران اطلاعات و موقعیت‌ها را تنظیم می‌کنند، این احتمال را افزایش می‌دهد که فرد احساس خودمختاری داشته باشد یا آن را تضعیف می‌کند. برای ترویج خودمختاری می‌توانید:

• اهداف و زمان‌بندی‌ها را به‌عنوان اطلاعات ضروری برای اطمینان از موفقیت یک فرد، به‌جای دیکته کردن راه‌هایی برای مسئول دانستن افراد، تعیین کنید.
• از تشویق افراد از طریق مسابقه و بازی خودداری کنید. بسیاری از مردم این مهارت را آموخته‌اند که دلیل رقابت خود را از یک دلیل خارجی (برنده شدن یک جایزه یا کسب موقعیت) به دلیلی با کیفیت بالاتر (فرصتی برای تحقق یک هدف معنادار) تغییر دهند.
• برای اجرا فشار وارد نکنید. اوج عملکرد پایدار نتیجه این است که مردم به این دلیل عمل کنند که می‌خواهند؛ نه به این دلیل که احساس می‌کنند مجبور هستند.

ارتباط و نحوه پرورش آن در محیط کار

ارتباط، نیاز افراد به اهمیت دادن به دیگران و مراقبت از آن‌ها، احساس ارتباط با دیگران بدون نگرانی در مورد انگیزه‌های پنهان است، و احساس اینکه در چیزی بزرگ‌تر از خودشان سهیم هستند. رهبران فرصت بسیار خوبی دارند تا به مردم کمک کنند تا در کار خود معنا بیابند. برای تعمیق ارتباط می‌توانید:

• کاوش احساسات در محل کار را تأیید کنید. مایل باشید از مردم بپرسید که در مورد یک پروژه یا هدف تعیین شده چه احساسی دارند و به پاسخ آن‌ها گوش دهید. همه رفتارها ممکن است قابل قبول نباشند، اما همه احساسات ارزش کاوش را دارند.
• برای تسهیل رشد ارزش‌های افراد در محل کار وقت بگذارید – سپس به آن‌ها کمک کنید این ارزش‌ها را با اهداف خود هماهنگ کنند. اگر افراد ندانند ارزش‌هایشان چیست، پیوند دادن کار به ارزش‌ها غیرممکن خواهد بود.
• کار مردم را به یک هدف عالی متصل کنید.

شایستگی و نحوه ایجاد آن در افراد

شایستگی نیاز افراد به احساس اثربخش بودن در مواجهه با چالش‌ها و فرصت‌های روزمره، نشان دادن مهارت در طول زمان و احساس رشد و شکوفایی است. رهبران می‌توانند تمایل افراد به رشد و یادگیری را دوباره زنده کنند. برای توسعه شایستگی افراد می‌توانید:

• منابع را برای یادگیری در دسترس قرار دهید. وقتی بودجه‌های آموزشی اولین قربانی کاهش اقتصادی باشند، این چه پیامی در مورد ارزش‌های یادگیری و توسعه شایستگی ارسال می‌کند؟
• اهداف یادگیری را تعیین کنید – نه فقط اهداف سنتی مبتنی بر نتیجه.
• در پایان هر روز، به جای اینکه بپرسید «امروز چه چیزی به دست آوردید؟» بپرسید «امروز چه یاد گرفتید؟ امروز به گونه‌ای رشد کردید که فردا به شما و دیگران کمک کند؟»

برخلاف نیازهای مزلو، این سه نیاز اساسی سلسله مراتبی یا متوالی نیستند. آن‌ها برای همه انسان‌ها و توانایی ما برای شکوفایی بنیادی هستند.

پیام هیجان‌انگیز به رهبران این است که وقتی سه نیاز روان‌شناختی اساسی در محل کار ارضا می‌شوند، مردم انگیزه‌ای با کیفیت بالا را تجربه می‌کنند که اشتیاق کار کارکنان را تقویت می‌نماید؛ و تمام مزایای ذاتی که از افراد فعال در کار ناشی می‌شود به دنبال آن خواهد آمد. استفاده از علم مستلزم این است که تمرکز رهبری خود را از «چه چیزی می‌توانم به مردم بدهم تا به آن‌ها انگیزه ببخشم» به «چگونه می‌توانم رضایت مردم از خودمختاری، ارتباط و شایستگی را تسهیل کنم؟» تغییر دهید.

نمونه‌ای از انگیزش موفقیت‌آمیز با کمک خودمختاری، ارتباط و شایستگی

رهبران هر روز فرصت‌هایی برای ادغام این شیوه‌های انگیزشی دارند. به عنوان مثال، یک نمونه قابل توجه رهبری است که در شرف انتشار پیامی در سطح شرکت بود تا آموزش اجباری در مورد انطباق با راه حل‌های سبز (زیست محیطی) را اعلام کند. از قضا، پیام خوش نیت او اعمال مردم را دیکته می‌کرد، احساس خودمختاری مردم را ضعیف می‌ساخت و احتمالاً سرپیچی آن‌ها را به جای تبعیت تضمین می‌کرد. پیام او دلیلی مبتنی بر ارزش‌ها ارائه نمی‌داد یا از افراد نمی‌خواست در نظر بگیرند که چگونه ارزش‌های خودشان ممکن است با این برنامه هماهنگ شوند. او پس از بازنگری در رویکرد خود، این پیام را با راه‌هایی برای افراد ایجاد کرد تا استقلال، ارتباط و شایستگی را تجربه کنند:

«سه راه وجود دارد که می‌توانید تعهد ما را برای اجرای راه حل‌های سبز به عنوان بخشی اساسی از برنامه مسئولیت اجتماعی شرکتی به اشتراک بگذارید:

• به یک جلسه آموزشی سرگرم کننده و تعاملی در ۱۵ نوامبر به دیگرانی که مشتاق کاهش ردپای کربن خود هستند بپیوندید. (ارتباط)
• مانیفست ضمیمه را بخوانید و در یک آزمون سریع خودتان را بیازمایید تا ببینید تا ۱۸ نوامبر چه آموخته‌اید. (شایستگی)
• داستان خود را در مورد کاری که در محل کار انجام می‌دهید تا ۱۴ نوامبر برای ما بفرستید تا از نظر محیطی مسئولیت‌پذیر باشید. (خودمختاری، شایستگی و ارتباط)

شما می‌توانید یکی یا هر سه گزینه را انتخاب کنید. (خودمختاری) اولویت(های) خود را تا ۳۱ اکتبر از طریق ایمیل (خودمختاری) به ما اطلاع دهید یا در مهمانی هالووین (ارتباط) به میز ما بیایید. اگر می‌خواهید از هر سه گزینه (خودمختاری) انصراف دهید، لطفاً به ما بگویید چه کاری می‌توانیم انجام دهیم تا مستقیماً به ارزش‌های شما در مورد مسئولیت اجتماعی شرکت (ارتباط) متوسل شویم.»

ظرفیت کارکنان خود (در واقع، اشتیاق آن‌ها) برای تجربه انگیزه با کیفیت بالا در محل کار در هر زمان و هر مکان را دست کم نگیرید.

جمع‌بندی

سلسله مراتب نیازهای مزلو یک نظریه انگیزشی در روانشناسی است که شامل یک مدل پنج لایه‌ای از نیازهای انسانی می‌باشد که اغلب به صورت سطوح سلسله مراتبی در یک هرم به تصویر کشیده می‌شود. در این مقاله علاوه بر بررسی این سلسله مراتب، به بررسی عوامل انگیزشی دیگری پرداختیم که با وجود داشتن اهمیت بسیار زیاد، در این نظریه مطرح نشده‌اند.